SANU i njen uticaj na političku scenu Srbije i regiona
Srpska akademija nauka i umetnosti (SANU) oduvijek je imala značajnu ulogu u oblikovanju političkih tokova u Srbiji, a njeni uticaji se često reflektuju i na širi region Balkana. Njene odluke, deklaracije i strategije imale su dubok odjek u političkoj areni, često pokrećući polemike i rasprave o njenoj ulozi u kreiranju državnih politika.
U poslednjem periodu, SANU je ponovo dospjela u središte javnosti kada je otvoreno podržala studentske proteste u Srbiji, što je izazvalo brojna pitanja o njenom političkom angažmanu i njenom stavu prema vlasti Aleksandra Vučića. Ovaj potez jasno pokazuje da akademska zajednica u Srbiji nije više pasivan posmatrač političkih zbivanja, već se sve češće pozicionira kao ključni akter u borbi za društvene promene.
Akademska podrška studentskim protestima
Prvi znak otvorenog političkog angažmana SANU-a pojavio se u trenutku kada je akademija izrazila solidarnost sa studentskim protestima, koji su u to vrijeme dostigli vrhunac. Studenti su, od novembra, organizovali masovne proteste zbog sve izraženijih društvenih i političkih problema u zemlji, a tragičan incident sa urušavanjem nadstrešnice na železničkoj stanici u Novom Sadu, u kojem je stradalo 15 ljudi, dodatno je produbio nezadovoljstvo javnosti.
U zvaničnom saopštenju, SANU je istakla da podržava pravo studenata na izražavanje nezadovoljstva i borbu za pravednije društvo. Ovim potezom, akademija je jasno stavila do znanja da ne podržava trenutni politički kurs, koji se vodi pod vođstvom Aleksandra Vučića. Istovremeno, SANU se založila za mirne metode protesta, ukazujući na važnost akademskog dostojanstva i nenasilnog izražavanja političkih stavova.
Odbacivanje narativa o spoljnim neprijateljima
Jedan od najvažnijih aspekata novog političkog angažmana SANU-a jeste njeno odbacivanje narativa o tzv. spoljnim neprijateljima, koji su godinama bili korišćeni kao izgovor za političke odluke vladajuće elite. SANU je naglasila da su problemi sa kojima se suočava Srbija pretežno unutrašnje prirode i da odgovornost za njih snosi domaća vlast, a ne faktori iz inostranstva. Ova promjena narativa dodatno je oslabila argumente vladajuće strukture, koja je često optuživala strane sile za unutrašnje političke krize.
Posebno je značajno to što SANU postavlja pitanje koliko su politike koje trenutno sprovodi Vučićeva vlada zaista u interesu Srbije, a koliko mogu dodatno destabilizovati regionalne odnose. Istovremeno, akademija ostaje pri stavu da svaki oblik građanskog otpora treba da bude miran i u skladu sa demokratskim principima.
Istorijska uloga SANU u oblikovanju politike Srbije
SANU nije nov igrač na političkoj sceni Srbije. Kroz svoju istoriju, akademija je bila ključni kreator strategijskih smernica za političke elite. Najpoznatiji dokumenti SANU-a, Memorandum I i Memorandum II, imali su ogroman uticaj na političke događaje u regionu.
Prvi memorandum, objavljen 1986. godine, postavio je temelje za redefinisanje srpske politike u okviru tadašnje Jugoslavije, a kasnije se povezuje sa događajima koji su doveli do raspada države. Drugi memorandum, iz 2011. godine, fokusirao se na jačanje uticaja Srbije u regionu, sa posebnim akcentom na Republiku Srpsku. Ovi dokumenti su nerijetko izazivali kontroverze, budući da su u nekim delovima regiona tumačeni kao pokušaj revitalizacije velikosrpske politike.
Ipak, SANU nije isključivo posvećena političkim pitanjima. Njeni strateški ciljevi često uključuju dugoročne društvene i kulturne promjene, pri čemu se naglašava zaštita nacionalnih interesa Srbije, bez obzira na moguće posljedice po stabilnost Balkana. Zbog toga je akademija često viđena kao moćan faktor koji može uticati na političke odluke ne samo u Srbiji, već i u susjednim državama.
Mogući budući scenariji
Nedavna politička previranja u Srbiji, uključujući studentske proteste i sve izraženije nezadovoljstvo građana, postavljaju pitanje da li će Vučić moći i dalje računati na podršku SANU-a. U prošlosti je SANU često pružala ideološku i stratešku podršku vladajućim strukturama, ali sada je jasno da akademija preispituje svoj odnos prema vlasti.
U tom kontekstu, posebno je značajna Deklaracija Svesrpskog sabora, koja je izazvala reakcije u regionu zbog svog odnosa prema suverenitetu Bosne i Hercegovine. SANU, kao institucija sa velikim političkim uticajem, svojim stavovima može uticati na stabilnost Balkana i kreiranje novih političkih odnosa u regionu.
